Zazacanın tarihsel gelişimi : Kendimi sizlere kısaca tanıtmak istiyorum: Adım Jost Gippert. Frankfurt Üniversitesinde Karşılaştırmalı Dilbilim (Vergleichende Sprachwissenaschaft) profesörüyüm ve yaklaşık bir yıldır Zazaca ile de uğraşmaktayım. Bu dile yönelmeme burada hazır bulunan bazı arkadaşlar neden oldu, bu vesile ile kendilerine yürekten teşekkür etmek istiyorum: Frankfurt ve çevresinde bu kadar enteresan bir dil olan Zazacayı konuşan epeyce bir kitlenin varolduğuna dikkatimi çektiler. Bunun üzerine kendileriyle birlikte yaklaşık bir yıldır bu dilin gramerini irdelemeye çalışıyoruz.
Ne yazık ki henüz konuşmamı Zazaca yapabilecek düzeye gelemedim, bundan dolayı Almanca konuşmak zorundayım.
Sunumun konusu, Iranoloji bakis açisiyla karsilastirmali olarak Zazaca’nin tarihsel gelisimi olacak. Zazaca’nin Irani diller ile karsilastirilarak irdelenmesi, onun Irani bir dil olmasindan dolayi mümkündür. Bunu açiklayabilmem için daha gerilere gitmem gerekecek.
Her ne kadar bununla ilgisi az görünüyor olsa da, konuya büyük Pers Kralliklari, Ahamenisler (Akamenidler) dönemine bir göz atarak baslamak istiyorum. Bu sülaleden olan Büyük Kral Darius I.Ö. 522 yilinda Pers Kralliginin basina geçti. Pers Kralligi Darius’tan önce de bu sülaleden kimseler tarafindan yönetilmisti. Ancak, Darius iktidari ele aldiginda kendinden öncekilerden farkli olarak büyük bir anit yaptirdi ve bu anitla kendisini yazili formda ebedilestirdi. Sekil 1 geçen yüzyilda resmedilip yayinlanan Bati Iran’daki Behistun’un büyük kaya yazilarini göstermektedir. Peki, bu anitin önemi nedir? O dönemlerde baska krallar da kendilerine anitlar yaptirmislardi. Behistun Aniti’nin önemi ise, üzerinde Farsça yazi bulunan ilk anit olmasindadir. Anit, Irani bir dilin bizim için elle tutulabilir en eski sertifikasini göstermektedir. Kullanilan yazi çivi yazisidir. Sekil 2 yine kitabenin Farsça bölümünden kisa bir özeti göstermektedir. Tekst üç dilde yazilmistir. Eski Farsça’nin disinda Babilce ve Elamca da yer almaktadir. Bu diller Irani dil olmadiklari için üzerinde durmamiz gerekmiyor. Bununla sunu demek istiyorum:
Darius bir Pers’ti ve onun döneminde konusulan Farsça, günümüz Iran devlet dilinin önceki asamalarindan biri olan “eski Farsça”ydi. Yani modern veya yeni Farsça’nin Ahamenisler zamaninda, Darius dönemi de dahil olmak üzere, eski Farsça’dan çok az farklilik arzeden bir kaç dil kesinlikle vardi. Ahamenisler’den önce Iran’da baska kralliklar da hüküm sürmüstü, örnegin Medler. Medler’in adlariyla iliskilendirilen dili ise “Medce”ydi. Bu dil, Babil dili ile Elamca’ya karsilik Farsça daha yakin bir dildi. Hatta eski Farsça konusan biri kolaylikla anlayabilirdi. Bu nedenle biz bu dili Irani bir dil, eski Farsca’nin kardes bir diyalegi olarak tabir edebiliriz. Bu, eski Farsça’ya hiç benzerligi olmayan Babil dili ile Elamca için geçerli degildir.